Rà phá bom mìn trước khi triển khai dự án xây dựng không chỉ là một bước bắt buộc pháp lý trong nhiều trường hợp, mà còn là điều kiện tiên quyết để bảo đảm an toàn tính mạng, tài sản và tiến độ thi công. Đối với những khu vực từng bị chiến tranh, thử nghiệm quân sự hoặc có báo cáo tồn lưu vật nổ, việc rà phá bom mìn dự án xây dựng phải được lập kế hoạch bài bản, tuân thủ quy chuẩn kỹ thuật và được thực hiện bởi các đơn vị đủ năng lực. Theo Nghị định số 18/2019/NĐ-CP và các văn bản hướng dẫn, hoạt động điều tra, khảo sát, rà phá và giáo dục phòng tránh bom mìn là phần của chuỗi công việc khắc phục hậu quả bom mìn. Hãy tìm hiểu về dịch vụ rà phá bom mìn dự án xây dựng của chúng tôi.
Khung pháp lý và tiêu chuẩn áp dụng
Ở Việt Nam, hoạt động rà phá bom mìn điều chỉnh bởi hệ thống văn bản pháp luật gồm Nghị định và nhiều Thông tư, trong đó Nghị định số 18/2019/NĐ-CP là nền tảng pháp lý cho quản lý và thực hiện hoạt động khắc phục hậu quả bom mìn. Gần đây, Bộ Quốc phòng đã ban hành/điều chỉnh Thông tư số 101/2025/TT-BQP để sửa đổi, bổ sung quy định về điều tra, khảo sát, rà phá bom mìn nhằm phù hợp với yêu cầu quản lý mới. Điều này ảnh hưởng trực tiếp tới thẩm quyền và quy trình phê duyệt phương án rà phá.
Bên cạnh đó, tiêu chuẩn hành động bom mìn quốc tế (IMAS) là bộ nguyên tắc, quy trình kỹ thuật được cộng đồng rà phá thế giới chấp nhận để đảm bảo an toàn và hiệu quả. Tài liệu IMAS 09.10 (Yêu cầu rà phá) và các TEP/IMAS khác cung cấp hướng dẫn về mục tiêu rà phá, phương pháp làm việc và kiểm soát chất lượng, được nhiều tổ chức và nhà thầu áp dụng làm chuẩn mực kỹ thuật tại Việt Nam.
Các loại khảo sát: điều tra, khảo sát kỹ thuật, khảo sát định lượng
Một dự án rà phá tiêu chuẩn gồm nhiều giai đoạn khảo sát trước khi tiến hành phá dọn mặt bằng:
- Khảo sát ban đầu (Non-technical survey): thu thập thông tin lịch sử, bản đồ, phỏng vấn dân cư/nhân chứng để xác định nguy cơ tồn lưu vật nổ. Đây là bước xác định ưu tiên và quy mô tài nguyên cần huy động.
- Khảo sát kỹ thuật (Technical survey): đội chuyên gia tiến hành kiểm tra thực địa, dùng thiết bị phát hiện để bóc tách khu vực ô nhiễm thực sự ra khỏi các khu vực nghi vấn. Mục tiêu là hạn chế diện tích cần rà phá toàn phần.
- Khảo sát định lượng / rà phá (Clearance): khu vực đã được xác định nguy cơ sẽ được rà bằng kỹ thuật, di chuyển và phá hủy vật nổ theo quy trình an toàn; sau đó tiến hành kiểm tra chất lượng để xác nhận khu vực an toàn.
Việc phân chia công đoạn giúp tiết kiệm chi phí và thời gian, đồng thời giảm thiểu rủi ro cho công nhân và cộng đồng.
Quy trình dịch vụ rà phá bom mìn dự án xây dựng
Quy trình mẫu (tóm tắt) áp dụng trong nhiều dự án xây dựng:
- Lấy thông tin đầu vào: hồ sơ địa chính, lịch sử chiến sự, báo cáo tiền khả thi của dự án.
- Khảo sát phi kỹ thuật: xác định khu vực nghi vấn, thu thập dữ liệu địa phương.
- Lập phương án rà phá: bao gồm phương án kỹ thuật, phương án an toàn, ngân sách và thời gian. Phương án này phải được thẩm định/phê duyệt theo thẩm quyền quy định.
- Thực hiện khảo sát kỹ thuật: dùng thiết bị phát hiện, kết hợp dò bằng tay nơi cần thiết để phân loại khu vực.
- Rà phá (clearance): công tác phát hiện, đào bới, di chuyển và phá hủy; tuân thủ SOP/IMAS.
- Kiểm tra chất lượng (QA/QC): tiến hành kiểm tra mẫu để xác nhận khu vực đạt tiêu chuẩn an toàn sử dụng cho thi công.
- Bàn giao/ghi nhận: lập biên bản, hồ sơ nghiệm thu, bàn giao khu đất cho chủ đầu tư.
Mỗi bước cần có đội ngũ chuyên trách, nhật ký công việc và báo cáo để quản lý rủi ro và minh bạch chi phí.
Hành lang an toàn trong rà phá bom mìn dự án xây dựng và áp dụng tại công trường
Khái niệm hành lang an toàn được áp dụng khi chủ đầu tư có thể bố trí tạm thời một dải đất dành cho thi công và đảm bảo không có công trình hiện hữu trong phạm vi đó. Quy định này giúp tiết kiệm chi phí khi chỉ cần bảo đảm an toàn hoạt động thi công trong phạm vi hẹp, thay vì rà phá toàn bộ diện tích dự án. Tuy nhiên, hành lang này chỉ được áp dụng khi đủ điều kiện theo quy chuẩn hiện hành và phải được quản lý chặt chẽ trong suốt thời gian thi công.
Năng lực nhà thầu rà phá bom mìn dự án xây dựng — tiêu chí lựa chọn
Khi lựa chọn nhà thầu rà phá, chủ đầu tư cần kiểm tra những yếu tố căn bản sau:
- Giấy phép và thẩm quyền hoạt động: nhà thầu phải được giao nhiệm vụ theo quy định, có chứng chỉ hoạt động EOD/clearance. (xem Thông tư/Bộ Quốc phòng). Văn Bản Chính Phủ
- Tuân thủ IMAS & SOP: quy trình làm việc và kiểm soát chất lượng phải phù hợp với IMAS.
- Kinh nghiệm dự án tương tự: hồ sơ dự án đã thực hiện, nhân sự chủ chốt (team leader, đội trưởng) có chứng chỉ và kinh nghiệm thực tế.
- Trang thiết bị & công nghệ: danh mục máy dò, GPR, robot EOD, phương tiện vận chuyển an toàn.
- Bảo hiểm và trách nhiệm pháp lý: có hợp đồng bảo hiểm cho rủi ro thi công và tổn thất do hoạt động tháo dỡ vật nổ.
Đánh giá năng lực phải diễn ra trước khi ký hợp đồng để tránh rủi ro chậm tiến độ hoặc thi công không an toàn.
Công nghệ và thiết bị thường dùng trong rà phá bom mìn dự án xây dựng
Công nghệ ngày càng được áp dụng trong rà phá để nâng cao hiệu quả và an toàn:
- Máy dò kim loại (MD): công cụ cơ bản để phát hiện mảnh kim loại và vỏ đạn.
- Radar xuyên đất (GPR): hữu ích ở đất có nhiều nhiễu kim loại để phát hiện cấu trúc khác thường dưới mặt đất.
- Thiết bị phá hủy có kiểm soát: sử dụng chất nổ nhỏ để phá hủy vật nổ ở khoảng cách an toàn hoặc đặt trong khu vực có kiểm soát.
- Robot EOD và phương tiện từ xa: giảm tiếp xúc trực tiếp của nhân viên với vật nổ nguy hiểm.
Sự kết hợp công nghệ và kỹ năng con người là chìa khóa: công nghệ tăng tỷ lệ phát hiện nhưng không thay thế kinh nghiệm thao tác an toàn.
Quản lý rủi ro và bảo hiểm cho dự án có UXO
Đánh giá rủi ro phải được thực hiện sớm và cập nhật liên tục. Các yếu tố rủi ro bao gồm: mật độ UXO, loại vật nổ, địa chất, nước ngầm, và hoạt động dân cư xung quanh. Chủ đầu tư nên yêu cầu nhà thầu trình bày kế hoạch quản lý rủi ro và mô tả biện pháp khẩn cấp (evacuation, first aid, phối hợp cơ quan chức năng). Ngoài ra, cần đảm bảo hợp đồng có điều khoản bảo hiểm trách nhiệm nghề nghiệp, bảo hiểm thiệt hại do tai nạn và bảo hiểm công trình trong giai đoạn xử lý UXO.
Chi phí và thời gian: cách ước lượng ngân sách cho dịch vụ rà phá bom mìn dự án xây dựng
Chi phí rà phá thay đổi rất lớn tùy theo:
- Diện tích phải rà phá và mật độ nghi ngờ.
- Mức độ phức tạp của vật nổ (bomb, cluster munitions, bom bi).
- Địa hình và điều kiện địa chất (đất đá, nước ngầm làm phức tạp khảo sát).
- Yêu cầu QA/QC và mức độ tuân thủ IMAS.
Một số mẹo tối ưu chi phí: tận dụng khảo sát kỹ thuật để thu hẹp diện tích cần clearance, áp dụng hành lang an toàn nếu phù hợp, và lựa chọn nhà thầu có quy trình khảo sát hiệu quả.
Vai trò của tuyên truyền – giáo dục phòng tránh bom mìn (MRE)
Giáo dục phòng tránh (MRE) không chỉ dành cho cộng đồng dân cư mà còn cần thiết cho công nhân xây dựng. Các chương trình MRE giúp giảm tai nạn do vật nổ, nâng cao nhận thức khi phát hiện vật nghi vấn và biết cách báo tin đúng kênh. MRE thường gồm: huấn luyện tại chỗ, tờ rơi, bảng cảnh báo, và chiến dịch truyền thông địa phương.
Tích hợp rà phá bom mìn vào tiến độ dự án xây dựng
Để tránh chồng chéo tiến độ, rà phá nên được lập lịch tương thích với các mốc quan trọng dự án: trước khảo sát địa chất, trước san lấp, trước đào móng. Tích hợp sớm giúp chủ đầu tư không phải dừng công trình giữa chừng do phát hiện UXO, giảm chi phí phát sinh và tranh chấp hợp đồng.
Trách nhiệm của chủ đầu tư, tư vấn và đơn vị thi công
Phân định trách nhiệm rõ ràng trong hợp đồng là cần thiết: ai chịu trách nhiệm huy động nhà thầu rà phá, ai chịu chi phí, ai phê duyệt phương án, ai nhận bàn giao khu an toàn. Hồ sơ nghiệm thu phải đầy đủ: biên bản khảo sát, biên bản rà phá, bản đồ khu vực đã xử lý, báo cáo QA/QC.
Case study — ví dụ thực tế (mô tả quy trình từ khảo sát đến bàn giao)
(Phần này mô tả ví dụ giả định hoặc tổng hợp từ nhiều dự án thật — nêu bối cảnh, quy mô 5 ha có nghi vấn bom đạn, tiến hành non-technical survey, technical survey giới hạn 2 ha cần clearance, triển khai 1 tháng, kết quả bàn giao an toàn cho thi công móng. Bài học: khảo sát kỹ càng giúp tiết kiệm >40% chi phí so với rà phá toàn bộ diện tích.)
Lợi ích dài hạn khi xử lý UXO trước xây dựng
Xử lý UXO sớm mang lại: an toàn con người, tránh rủi ro pháp lý, tăng giá trị đầu tư đất, giảm chi phí bảo hiểm dài hạn, và tạo điều kiện phát triển bền vững cho cộng đồng.
Câu hỏi thường gặp (FAQ)
1. Rà phá bom mìn có bắt buộc cho mọi dự án xây dựng?
Không phải mọi dự án; nhưng nếu khu vực có tiền sử chiến sự, báo cáo UXO, hoặc khảo sát ban đầu cho thấy nguy cơ, thì hoạt động rà phá/khảo sát bắt buộc theo quy định. Chủ đầu tư cần kiểm tra hồ sơ đất đai và liên hệ cơ quan chức năng để xác định yêu cầu pháp lý.
2. Thời gian cần bao lâu để rà phá một hecta đất?
Thời gian phụ thuộc vào mật độ nguy cơ, điều kiện địa hình và tiêu chuẩn QA. Không có con số cố định; khảo sát kỹ thuật giúp ước lượng chính xác hơn.
3. Nhà thầu rà phá cần có chứng chỉ gì?
Nhà thầu cần có thẩm quyền theo quy định của Bộ Quốc phòng, nhân sự có chứng chỉ EOD/clearance, và quy trình tuân thủ IMAS.
4. Có thể dùng hành lang an toàn để giảm khối lượng rà phá không?
Có — nếu đáp ứng điều kiện quy định và chủ đầu tư có thể tạm thời hi sinh một dải đất cho thi công. Quyết định này phải được cơ quan chức năng và chuyên gia đánh giá.
5. Nếu phát hiện vật nghi vấn trong khi thi công thì làm sao?
Dừng thi công, cách ly khu vực, thông báo cho đội EOD đủ thẩm quyền; không chạm vào vật nghi vấn. Quy trình khẩn cấp cần được xác định trong phương án an toàn.
6. Tiêu chuẩn kiểm tra chất lượng sau rà phá là gì?
Tiêu chuẩn thường dựa trên IMAS (ví dụ IMAS 09.10) và các SOP địa phương; bao gồm kiểm tra ngẫu nhiên bằng đội QA, báo cáo QA/QC, và bản đồ khu đã xử lý.
Kết luận và khuyến nghị cho chủ đầu tư
Đầu tư vào dịch vụ rà phá bom mìn dự án xây dựng là đầu tư cho an toàn và thành công của toàn bộ dự án. Khuyến nghị nhanh:
- Luôn bắt đầu bằng khảo sát phi kỹ thuật để đánh giá rủi ro.
- Lựa chọn nhà thầu có giấy phép, tuân thủ IMAS và có hồ sơ dự án rõ ràng.
- Lên dự phòng ngân sách và thời gian; cân nhắc hành lang an toàn khi phù hợp.
- Triển khai chương trình MRE cho công nhân và cộng đồng.
- Lưu trữ hồ sơ QA/QC để làm bằng chứng pháp lý và quản lý rủi ro lâu dài.
Tài liệu tham khảo & liên kết hữu ích cần thiết trong rà phá bom mìn dự án xây dựng
- Nghị định số 18/2019/NĐ-CP về quản lý và thực hiện hoạt động khắc phục hậu quả bom mìn vật nổ sau chiến tranh.
- Thông tư số 101/2025/TT-BQP (sửa đổi các Thông tư về điều tra, khảo sát, rà phá bom mìn).
- IMAS 09.10 — Các yêu cầu rà phá (tiêu chuẩn hành động bom mìn quốc tế).
- QCVN / Hành lang an toàn trong rà phá bom mìn. THƯ VIỆN PHÁP LUẬT
- UNMAS — Báo cáo và hướng dẫn về vai trò mine action trong phát triển. unmas.org
